روابط بین ایران و مراکش از جمله روابط پیچیده و پرتنش است که ابعاد سیاسی، مذهبی و ژئوپلیتیکی متعددی را در بر می‌گیرد. این روابط طی سال‌ها با دوره‌هایی از تنش و قطع رابطه دیپلماتیک همراه بوده است، به ویژه پس از قطع رابطه مراکش با ایران در سال ۲۰۱۸ به دلیل اتهاماتی مبنی بر حمایت تهران از جبهه پولیساریو در مناقشه صحرای غربی. در این مقاله به بررسی مهم‌ترین وقایع این روابط، دلایل تنش، تلاش‌های احتمالی برای نزدیکی و چالش‌های پیش روی این رابطه می‌پردازیم.
۱. پیشینه تاریخی روابط ایران و مراکش
روابط بین این دو کشور تحت تأثیر تفاوت‌های مذهبی و سیاسی است. ایران کشوری با نظام جمهوری اسلامی شیعی است که پس از انقلاب ۱۹۷۹ تأسیس شد، در حالی که مراکش کشوری با اکثریت سنی و نظام پادشاهی مشروطه سنتی است. این تفاوت مذهبی یکی از دلایل اصلی تنش‌ها به ویژه در شرایطی است که نفوذ ایران در برخی کشورهای عربی از طریق حمایت از گروه‌های شیعی یا جنبش‌های اسلامی مانند اخوان المسلمین گسترش یافته است.
۲. مناقشه صحرای غربی و جبهه پولیساریو
صحرای غربی منطقه‌ای مورد مناقشه بین مراکش و جبهه پولیساریو است که خواهان استقلال است. مراکش این منطقه را بخشی از قلمرو خود می‌داند، در حالی که جبهه پولیساریو از حمایت الجزایر و نیز به گفته مراکش از حمایت ایران از طریق حزب‌الله لبنان برخوردار است. این اتهام محور اصلی تنش‌ها بین ایران و مراکش بوده و مراکش آن را تهدیدی برای امنیت ملی خود می‌داند.
۳. قطع رابطه دیپلماتیک در سال ۲۰۱۸
در ماه مه ۲۰۱۸، مراکش به اتهام حمایت ایران از جبهه پولیساریو، روابط دیپلماتیک خود را با تهران قطع کرد. این تصمیم با حمایت کشورهای حامی مراکش در مناقشه صحرای غربی همراه بود. ایران این اتهامات را رد کرد، اما تنش‌ها همچنان ادامه یافت و تأثیر منفی بر روابط اقتصادی و فرهنگی دو کشور گذاشت.
۴. ابعاد مذهبی و سیاسی
نظام سیاسی و مذهبی دو کشور تفاوت‌های عمیقی دارد. ایران نظام جمهوری اسلامی شیعی با رهبری ولی فقیه دارد، در حالی که مراکش نظام پادشاهی مشروطه دارد که پادشاه آن «امیرالمؤمنین» و رهبر مذهبی و سیاسی اهل سنت محسوب می‌شود. این اختلاف مذهبی موجب شده که مراکش نسبت به نفوذ ایران در کشورهای سنی‌نشین و حمایت از گروه‌های اسلامی حساس باشد.
۵. تلاش‌های احتمالی برای نزدیکی
در سال‌های اخیر، نشانه‌هایی از تمایل دو طرف برای کاهش تنش‌ها دیده شده است. در سال ۲۰۲۴، ایران تمایل خود را برای بهبود روابط با مراکش و دیگر کشورهای منطقه اعلام کرد. مراکش شرط اصلی خود برای نزدیکی را به رسمیت شناختن حاکمیتش بر صحرای غربی اعلام کرده است، که این شرط کوتاه‌مدت قابل گذشت نیست.
۶. چالش‌های پیش رو
با وجود تمایل رسمی، موانع زیادی برای بهبود روابط وجود دارد، از جمله:
-
ادامه حمایت ایران از متحدان منطقه‌ای که مراکش با آن‌ها مخالف است
-
حمایت ایران از برخی گروه‌های اسلامی که از نظر مراکش تهدیدی برای امنیت است
-
اختلافات ایدئولوژیک و سیاسی عمیق
-
تأثیر تنش‌های ایران با کشورهای عربی دیگر بر مراکش
۷. ابعاد منطقه‌ای و بین‌المللی
روابط ایران و مراکش جدا از فضای منطقه‌ای نیست. مناقشات سوریه، یمن، لبنان، و عراق و رقابت ایران با عربستان سعودی و کشورهای خلیج فارس بر سیاست خارجی هر دو کشور تأثیرگذار است. مراکش سعی دارد روابط خوبی با کشورهای خلیج و غرب داشته باشد، در حالی که ایران سیاست حمایت از متحدانش در مقابل این کشورها را دنبال می‌کند.
روابط ایران و مراکش پیچیده و پرچالش باقی مانده است، که در آن مسائل مذهبی، سیاسی و امنیتی در هم تنیده‌اند. گرچه نشانه‌هایی از تمایل به بهبود روابط وجود دارد، اختلافات اساسی درباره صحرای غربی و حمایت ایران از برخی جنبش‌های منطقه‌ای مانعی بزرگ برای نزدیکی است. آینده این روابط به تحولات سیاسی منطقه و جهانی و آمادگی دو طرف برای مصالحه و اعتمادسازی بستگی دارد.